1961 yıllarında Albert Bandura, gözlem yoluyla öğrenme üzerine birçok deney yapmıştır. Bu deneylerin genel adı ‘Bobo Doll Deneyi(Hacı Yatmaz Deneyi)’ olarak bilinir. Bu deneyin amacı, sosyal davranışların öğrenilmesinde, gözlem ve taklit yolunun etkisini anlamaktı.
Bandura, Ross ve Ross (1961), Stanford Üniversitesi Anaokulundan 3 ile 6 yaş arasında, 36 erkek ve 36 kız çocuğunu deney öncesi testten geçirerek denek olarak aldı. Deney öncesinde, çocuklar kreşte gözlemlenerek davranışlarındaki agresiflik 5 üzerinden değerlendirildi. Her gruptaki çocuklar, günlük davranışlarında benzer saldırganlık seviyelerine sahip olacak şekilde eşleştirme yapıldı. Gözlemcilerin yorumlarının güvenirliğini test etmek için, bağımsız iki gözlemci çocuklardan 51 ini değerlendirildi ve bulunan sonuçlar arasında yüksek bir korelasyon bulundu. Gözlemcilerin yorumlarının tutarlılığıyla birlikte denek olacak çocuklar seçildi ve deneye başlanıldı.
Çocuklar laboratuvar ortamına getirildi. Deneyde manipüle edilen bağımsız değişken çocuklara gösterilecek olan insan modeliydi ve ilk gruba agresif modeller gösterilirken ikinci gruba agresif olmayan modeller gösterildi ve son grup olan kontrol grubuna model verilmedi.
1.Aşama: Modelleme
-İlk grupta olan çocuklara agresif modeller gönderiliyor. Bu modeller; patates baskısı, resim araç gereçleri, yapıştırma ve silah, hacıyatmaz (Bobo Doll deneyi) vs gibi oyuncakların bulunduğu bir odaya girip önce sakince oynuyor fakat daha sonra hacıyatmaza hem fiziksel hem de sözlü olarak saldırıyor.
-İkinci grupta olan çocuklara ise agresif olmayan modeller geliyor. Bu modeller oyun odasında gayet sakin ve sessiz bir şekilde oynuyor ve silah, hacıyatmaz Bobo Doll deneyi gibi agresiflik uyandıracak oyuncakları görmezden geliyordu.
-Üçüncü grupta olan çocuklara ise model olmadı.
2. Aşama: Öfke Uyarılması
Bu aşamada, gruplardaki bütün çocuklar hafif düzeyde bir öfke uyarılmasına maruz bırakılıyor. Bütün çocuklar ayrı ayrı, dikkat çekici oyuncakların olduğu bir odaya alınır. Çocuk oyun oynamaya başladıktan hemen sonra araştırmacı, çocuğa ‘Oynadığın oyuncaklar benim en iyi oyuncaklarım ve onları başka çocuklar için saklayacağım. Eğer istersen diğer odadaki oyuncaklarla oynayabilirsin.’ diyerek ve çocuğu diğer odaya gönderir.
3. Aşama: Gecikmiş Taklit İçin Test
Çocukların gönderildiği odada agresif oyuncaklar(çay takımı,boyalar,ayıcıklar,oyuncak plastik çiftlik hayvanları) ve agresif olmayan oyuncaklar (hacıyatmaz bobo,tahta çekiç,şart tahtası,tabancası) bulunuyor.
Her gruptaki çocuklar teker teker bu odaya gönderilip yirmişer dakika boyunca gözlemlenerek tutumları gözlemleniyor.
Sonuçlar
-İlk grupta olan, agresif modeli gözlemleyen çocuklar, kızgınlıklarını daha taklitçi tepkilerle ortaya koyuyorlar.
-Agresif modeller izletilen kız çocukları, eğer model erkekse öfkelerini daha çok fiziksel yolla gösterirken, modelin kadın olması durumunda öfkelerini daha çok sözel olarak ifade ediyorlar.
-Erkek çocukları daha çok erkek modelleri taklit etmişlerdir. Kız çocuklarında aynı cins modeli taklit etme çok iyi olmadıkları gözlemlenmiştir.
-Erkekler, fiziksel öfkeyi kızlardan daha fazla taklit etmişlerdir. Öfkeyi sözel olarak dışa vurmada kızlar ve erkekler arasında çok az fark olduğu bulunmuştur.
-Agresif bir model gösterilen çocuklarda, model silah vs gibi oyuncakları kullanmasa da onları kullanma eğilimi oluşmuştur ve modelin hacıyatmaza saldırma şekillerine ek olarak farklı şekillerde saldıranlar da olmuştur
-Bulgular, Bandura’nın Sosyal Öğrenme Teorisini destek özellikte olduğu bulunmuştur. Yani, çocuklar öfke vs gibi sosyal davranışları diğer insanların davranışlarını gözlem yoluyla öğrenmektedirler.
-Bu deney medya şiddetinin çocuklar üzerindeki etkisi üzerinde önemli imalar içerir.
Bandura, 1965’te temsili pekiştirmeyi test etmek için benzer bir deney ortamını kullandı. Çocuklar 3 gruba ayrıldı ve rol modelin öfkesinin sonucu her gruptaki çocuğa farklı bir şekilde gösterildi.İlk gruptaki çocuklara modelin öfkesinin ödüllendirildiğini (ona şekerler ve içecek verip bir şampiyon gibi olduklarını gösterme), ikinci gruptaki çocuklara ise modelin öfkesinin cezalandırıldığını (başkalarından azar yediği gibi olumsuzluk gösterme) gösteriyorlar ve üçüncü gruptaki çocuklara ise hiçbir sonuç gösterilmiyor.
Çocuklar oyun odasına girdiklerinde, modelin öfkesinin ödüllendirildiği yahut öfkesi karşılığında hiçbir şey olmayan modeli izleyen çocuklar, modelin öfkesinin cezalandırıldığını gören çocuklara göre şiddetli davranışları daha fazla taklit ettiği bulunmuştur.
İkinci gruptaki modelin cezalandırıldığını gören çocuklar, gözlemsel öğrenme yoluyla şiddeti öğrendiler fakat beklenen negatif sonuçlarından dolayı modelleri taklit etmediler.
Kaynaklar
https://www.simplypsychology.org/bobo-doll.htmlhttps://www.britannica.com/event/Bobo-doll-experimenthttps://greatexperimentsblog.blogspot.com/2017/10/monkey-see-monkey-do-bobo-doll.html