Gaslighting nedir?
Gaslighting kelimesinin Türkçe’de tam karşılığı bulunmamaktadır. Gaslighting, bir kişiyi, kendi akıl sağlığını veya gerçekliğini sorgulayacak derecede psikolojik olarak manipüle etmek olarak tanımlanmaktadır.
“Gaslighting” kelimesinin hikayesi ise 1930’larda oynanan bir tiyatro oyunundan gelmektedir. Senaryoya göre Jack, eşi Bella’yı manipüle etmek için her gün gaz lambasının ışığını biraz kısıyor. Eşi “Bu lambanın ışığı azaldı mı?” diye sorduğunda ise sert bir şekilde karşılık verip kadını aşağılamaktadır. Sonuç olarak Bella’nın kendisine olan güvenini yitirmesini hedefliyor. İşte bu nedenle yapılan bu duygusal manipülasyonun adı “Gaslighting” oluyor.
Gaslighting uygulayan kişiler nasıl bir tutum sergiler?
Yapılan araştırmalara göre gaslighting uygulayan kişilerin çoğu, karşı tarafa zarar veren davranışlarının farkındadır. Bununla da yetinmeyip diğer insanların hayatları üzerinde kontrol sahibi olmayı ve dengesizlik yaratmayı amaçlamakta ve bu amaca yönelik davranmaktadır.
Gaslighting uygulayan kişiler genellikle şu cümleleri kullanmaktadır:
• “Senin problemlerin var.”
• “Sen çıldırmışsın.”
• “Fazla alıngansın.”
• “Gereksiz tepki veriyorsun.”
• “Seninle ilgili bir sorun var.”
• “Her şeyi fazla dramatize ediyorsun.”
• “Böyle bir şey asla yaşanmadı, uyduruyorsun.”
Gaslighting’e maruz kalındığı nasıl anlaşılır?
Gaslighting uygulayan kişi karşıdaki kişiye kendi gerçekliğini sorgulatır. Bu durum kişinin kendisinden şüphe etmesine yol açarak benlik algısında zayıflığa neden olmaktadır. Manipülasyonun şiddeti arttıkça manipüle edilen kişi, aklını kaçırdığını hissedebilir. Gaslighting’a maruz kaldığımızı anlama yolları;
• Her zaman özür dileyen konumundaysanız,
• “Fazla hassas” olmakla eleştiriliyor, kendini bundan dolayı suçlu hissediyorsanız,
• Duyulmadığınızı ve çaresiz olduğunuzu düşünüyorsanız,
• Duygularınız görmezden geliniyor ve karşınızdaki kişiden sık sık “Sen çıldırmışsın.” “Bunları uyduruyorsun.” cümlelerini duyuyorsanız,
• Karşınızdakinin davranışı nedeniyle kendinizi sürekli sorguluyorsanız,
• Yaptığınız her şeyin yanlış olduğunu hissediyorsanız,
• İlişkinizin içinde kendinizi sıklıkla gergin ve güvensiz hissediyorsanız,
• Gerçekte kim olduğunuzu unutmaya başladığınızı hissediyorsanız,
• Yolunda gitmeyen durumun tek sebebini kendiniz olarak görüyorsanız Gaslighting’e maruz kalıyor olabilirsiniz.
Gaslighting ile nasıl mücadele edilir?
• Gaslighting’e uğrayan kişiye öncelikle, sağlıklı ilişkilerin nasıl olması gerektiğinin hatırlatılması çok önemli. Böylece kişinin gerçeklikle teması sağlanır. Unutmayın ki sağlıklı ilişkiler; saygı, güven, dürüstlük, açık iletişim temellidir.
• Gaslighting’e maruz kalındığının fark edildiğinde yapılacak ikinci ve en önemli adım Gaslighting uygulayan kişiyle ilişkiyi sonlandırmak.
• Gaslighting uygulayan kişiyle iletişimin koparılması sonucunda, kişi gündelik yaşamına adapte olmakta zorluk yaşıyorsa psikolojik destek almayı ihmal etmemelidir.
Love Bombing (Flört Şiddeti) nedir?
Flört şiddeti; bireylerin partnerleri tarafından, vücut bütünlüğüne, ruh bütünlüğüne veya sosyal anlamda hayatlarına ya da vücut,ruh ve sosyal hayatlarına aynı anda etki eden şiddete maruz kalmalarının tamamıdır. Bu, dijital ortamlarda olabileceği gibi, gündelik yaşamda ve fiziki bağlamlar içerisinde de gerçekleşebilir. Heteroseksüel ilişkilerde görüldüğü kadar homoseksüel ilişkilerde de partnerlerin birbirlerine flört şiddeti de görülebilir. Bu şiddet, çoğunlukla sözlü başlayıp, sonra fiziksel boyuta taşınabilmekte ve hatta taraflardan biri üzerinde cinsellik baskısına dönüşebilmektedir. Özellikle çocukluk çağında aile üyelerinden şiddet gören, travma ve istismar yaşayan bireylerin partner şiddetine eğilim gösterdiği görülmüştür. Çocukluk yaşamında bu tip durumlarla karşılaşan bireyler, sadece flört şiddeti uygulayıcılığı rolünde değil, aynı zamanda maruz kalan rolünde de olabilmektedir.
Flört şiddetinin bir diğer etkeni, düşük benlik saygısı, bedene ve dünyaya ilişkin negatif biliş yapısı gibi durumlardır. Bilişsel anlamda negatif tutum ve davranışlar, kişilerin romantik ilişkilere karşı algılarını sağlıksız şekilde konumlandırmalarına neden olur. Böylelikle birey, “manipüle edildiğini”, “kullanıldığını” ve esasında “araçsallaştırıldığını” fark edememekte. Flört şiddetine maruz kalan ve duyguları istismar edilen birey, karşı tarafın uyguladığı baskıyı; “Beni seviyor.”, “Beni kıskanıyor.” şeklinde normalleştirebilir.
Yahut, manipüle eden, kullanan ve gayet tabi çıkar ilişkileri dahilinde karşı tarafı bir araç olarak gören şiddetin öznesi, yaptıklarını bilinçli bir şekilde yapmayabilir. İlişki nasıl olursa olsun, flört şiddetine maruz kalan bireyler için de uygulayan bireyler için de oldukça yıkıcı ve yıpratıcı bir süreç olduğu bilinmektedir.
Toplumsal cinsiyet kodları içinde yaşanılan toplumdaki kadın ve erkeğe atfedilen anlamların karşılığının ne olduğu, hangi anlamın tezahürü olduğu ve pratikte nasıl uygulandığı son derece elzemdir. Velhasıl, romantik ilişkilerin semiyotiği, içinde yaşanılan topluma özgü bir çerçeve sunmakta ve o toplumun içerisinde üretilmektedir.
Literatürde flört şiddeti ile alakalı yapılan araştırmaların sonucunda, flört şiddetine en çok maruz kalanların kadınlar olduğu bulgusu, toplumsal cinsiyet kodlarını anlamak bakımından dikkate çekmektedir. Özellikle travmatik yaşantılara sahip insanların bu tip ilişkilere çekilmesi ve bağımlılık (alkol,madde,kumar vb bağımlılıklar), riskli davranışlarda bulunma ve partner şiddetinin öznesi haline gelme potansiyelinin de arttığı gözlenmiştir. Flört şiddetinin psikolojik alt yapısında, güç ve kontrol aracılığı ile partner üzerinde iktidar kurma, esasında karşı tarafı zihinsel, duygusal ve fiziki manada yönetme isteği yer almaktadır. Tüm bunların bir çeşit istismar türü olduğu anlaşılmalıdır.
Love-Bombing: Canım Cicim Ayları Nedir?
“Love-bombing”, yani Türkçe karşılığı ile “aşk bombardımanı”, narsistik partnerin uyguladığı flört şiddetidir. Narsistik bireyler, genellikle ihtiyaçları karşılanmamış çocuklar olarak büyümelerinden ötürü, doldurulamayan boşluklarını doldurabilmek için her daim arayış içerisinde olurlar ve bu arayışla aşk bombardımanı yapabilir. Bu kapsamda, gerek sosyal yaşam gerek sanal ortamda partner arayışına girmeleri ve bu partnerden sürekli onay beklemeleri oldukça yaygın bir şekilde görülmektedir. Aşk bombardımanını uygulayan narsistik özne, flört etmek istediği kişiye mesaj, arama ve sosyal medyada “beğeni” yağmurunda bulunur. Böylelikle, partner ağına çekmek istediği kişinin ilgisini kazanır ve bundaki temel sebep ise, bir partner üzerinden kendisini görebilmektir. Karşı tarafı boğduğu her aşk mesajı, her güzel söz, aslında kendisine dönen bir ışık gibidir. Narsistik partnerin tek amacı, kendisini her daim onaylayan ve üzerinde duygusal egemenlik kurabileceği bir partner bulmaktır. Partner, kendisine gösterilen ilginin, “kendisinin özel ve değerli biri olduğu” düşüncesi sonucunda olduğu hayaline kapılarak, narsistik bireyden etkilenmeye başlar.
Ancak bir süre sonra aşk bombardımanı uygulayan özne, “yeterince onaylanmadığı” ve artık karşı taraftan “beslenemediği” için sıkılıp, bir anda karşı taraf ile tüm iletişimi kesmek ister. Böylelikle kaçan kovalanır hesabı ile düşünen narsistik özne, karşı tarafa “ghosting” uygulamaya başlar.
Partner ilişkisi üzerinden düşünüldüğünde, dijital medyanın giderek artan şiddet içerikli yansımalarında “flört şiddetinin” dijital görünümlerinin ortaya çıktığı görülmektedir.
Flört şiddetinin dijital temsilleri olarak adlandırılabilecek olan “love bombing”, “ghosting” ve “gaslighting” gibi uygulamalar, Foucault’nun da dediği gibi, iktidarın merkezsiz, her an her yerde olabilen ve dil ile üretilen söylemler üzerinden anlaşılabileceğini söylemektedir.
Narsistik birey, partnerini aşk bombasına tutarak güç ve kontrol arzusunu aşk söylemlerine indirgeyerek, iktidarını kurarak hayatını devam ettirmeye çalışır. Böylelikle aşk söylemlerinin iktidarı altında kalan birey, kontrol edilen partner olarak, karşı tarafın bir görünüp bir kaybolmasına (“ghosting”) aldırmayacak kadar pasif hale getirilebilir ve pasif bir halde ilişkiyi uzun süre devam ettirebilir. Ayrıca, zihinsel ve duygusal manipülasyonunu bir arada yaşamak çoğu zaman fiziksel şiddetten daha olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Sosyal ilişkilerin zedelenmesi (aile, arkadaş vb.), benlik saygısının azalması ve dijital ilişki bağımlılığı gibi olumsuz gelişmeler, bir tarafın benlik kontrolünü ötekinin devralmasının sonuçlarıdır.
Sonuç olarak, flört şiddeti salt fiziki bir yaptırım olmaktan çıkarak, dijital ağlar içerisinde kendini farklı söylemler üzerinden kurabilen akışkan bir yapıya sahip olmuştur. Nitekim psikolojik ve duygusal anlamda istismar edilen kişiler, bu istismarın farkında dahi olmayarak, kendilerini manipüle eden kişiler ile yaşadıkları ilişkiyi “duygusallık” sanabilir. Bu yöntemlerden haberdar olmak, ilişki kurduğunuz kişilerin bu yöntemleri kullanarak sizi üstü örtülü bir şekilde manipüle etmesine engel olabilir.
Kaynaklar ve İleri Okuma
1 N. Duman, et al. (2019). Yetişkin İlişkilerinde Şiddete Yönelik Tutumların İncelenmesi. Motif Akademi Halk Bilim Dergisi, sf: 1210-1222. doi: 10.12981/mahder.613934. | Arşiv Bağlantısı
2 C. D. Güneş. (2013). Michel Foucault’da Söylem Ve Iktidar. Kaygı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, sf: 55-69. | Arşiv Bağlantısı
3 Z. Set. (2020). Flört Şiddeti: Bir Gözden Geçirme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, sf: 444-454. | Arşiv Bağlantısı
4 C. Strutzenberg. (2016). Love-Bombing: A Narcissistic Approach To Relationship Formation. Human Development, Family Sciences and Rural Sociology Undergraduate Honors Theses, sf: 1-41. | Arşiv Bağlantısı
5 P. L. Sweet. (2019). The Sociology Of Gaslighting. American Sociological Review, sf: 851-875. | Arşiv Bağlantısı
6 S. Yıldırım, et al. (2018). Şiddetin Farklı Bir Yüzü: Flört Şiddeti, Etkileri Ve Etkileyen Faktörler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, sf: 285-292. | Arşiv Bağlantısı