Çocuk psikiyatrisi ve psikolojisinde yer alan ve yıkıcı davranış bozuklukları içinde kategorize edilen karşıt olma -diğer adı ile karşı gelme bozukluğu- günümüzde pasif agresif kişilik bozukluğundan ayrı bir yeri vardır.Davranış bozukluklarında biyolojik, genetik, psikolojik ve çevresel faktörlerin etkin bir rolü vardır. Güvensiz bağlanma, karşıt olma-karşı gelme bozukluğuyla doğrudan ilişkilidir. Aile içindeki olumsuz yaşam olayları, aile içi şiddet, zayıf aile ilgisi, aile ilişkilerinde uyumsuzluk ve anlaşmazlıklar, çocuk istismarı, ailede psikiyatrik hastalık öyküsü hastalık riskini arttırır.
Yeni yürümeye başlayan çocukların normal davranışlarına ebeveynleri tarafından verilen fazla ödül, yanlış ve abartılı tepkiler, çocuğun davranış bozukluğu geliştirmesinde neden olabilir. Aile çocuk ilişkilerinde, çocuk tarafından verilen olumsuz bir tepkiye aşırı baskıcı ve tutarsız bir sınırlama, karşıt olma davranışını tetikleyebilir.
Çocuk psikiyatrisi ve psikolojisinde vakaların klinikte görülme yaşı ortalama sekiz olduğu görülmüştür. 13 yaşından önce erkeklerde görülme oranı daha yüksek olurken, 13 yaştan sonra nötrleşir. Bu çocuklar reddedilmeye ve istekleri olmadığında öfke nöbetleri ile yanıt verirler. Çocuk, yaptığı davranışın yanlış ya da anormal olduğunu kabul etmez, fark etmez ya da göremez. Çocuktaki öfke nöbeti patlama şeklinde görülür. Zorlanmaya gelemezler, sorumluluklardan kaçınırlar ve herhangi bir zorluk için başkalarını suçlarlar.Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu kriterlerini şöyle özetleyebiliriz.
- Sık sık huysuzluk ve öfke nöbetleri.
- Ebeveynleri ve diğer büyüklerle sık tartışma.
- Büyüklerden gelen istek ve kurallara uymaya direnme, sorumluluk almama ya da bunları tümden reddetme.
- Çoğu zaman kasıtlı biçimde başkalarını kızdıracak şeyler yapmaya meyil.
- Her tür davranışı, hatası, yaramazlığı ve sorumluluğu almamak bahaneler için başkalarını suçlama.
- Alıngan olma, başkaları tarafından kolayca kızdırılabilme, çabuk darılma.
- Olumlu ya da olumsuz pek çok şeye hemen içerleme, kolayca kızgınlık ve güceniklik gösterme.
- Kin tutma, intikam alma arzusu.
Psikiyatrik olarak karşıt olma-karşı gelme bozukluğu tanısı alan çocuklar ileride yıkıcı davranış semptomları gösterme yönünden büyük risk altındadır. Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu olan çocukların tümü ileride davranış bozukluğu geliştirmeyebilir ama risk davranış bozukluğu riski yüksektir. Düşük sosyoekonomik düzey ve ebeveynlerin alkol, madde kullanımı karşı gelem bozukluğu riskini artırabilir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların yaklaşık üçte birinde karşıt olma-karşı gelme bozukluğu da olduğu görülmektedir. Anksiyete ve duygudurum bozuklukları olan çocuklar ve ergenlerde öfke ve sinir krizleri de karşı gelme bozukluğu ile karıştırılabilir.
Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu tanısında çocuğun gelişimsel dönemine uygun normal karşıt davranışlar mutlaka dikkate alınmalı, yanlış tanıdan kaçınılmalı. Belli stres faktörlerine verilen tepkiler psikiyatrist ve psikologlar tarafından göz önünde tutulmalıdır.
Fiziksel şiddet ve kanun ihlali içermemesi, davranış bozukluğundan ayrılmasında en önemli özelliktir.Depresyonlu çocukta görülen negativist tutum ve karşıt tutumlar da ayırıcı tanıda göze önüne alınmalıdır. Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu tedavisinde, ebeveyn eğitimi ve çocuk problem çözme becerilerine yönelik terapiler temel tedavi yöntemidir. Davranış terapileriyle desteklenen 6-8 haftalık bir tedavi çoğu kez yeterli olmakta. Çocuğa verilen eğitim, dürtüsel tepkilerin ertelenmesi, alternatif çözüm yollarının gösterilmesi, yapılan seçimlerin doğuracağı sonuçların göz önüne alımasını ve davranışı değerlendirmesini sağlamayı kapsar. Karşıt olma- karşı gelme bozukluğu tedavisinde ilaç tedavisinin yeri hemen hemen yoktur.